Wat is een issue-coalitie?
Achter elk issue staat een organisatie, een persoon of een aantal organisaties die het issue groot willen maken. Steeds vaker gaat het daarbij om een samenwerkingsverband van meerdere personen en organisaties die elkaar gevonden hebben in een gezamenlijk doel en daarin samen willen werken. Deze organisaties hoeven het niet op alle punten met elkaar eens te zijn. Dat zou de samenwerkingsmogelijkheden sterk beperken en wellicht zelfs tenietdoen. Het gaat vooral om gelegenheidscoalities. Zelfs organisaties die het meestal niet met elkaar eens zijn, maar elkaar op dat ene issue gevonden hebben, kunnen met elkaar samenwerken. Dit vereist moed en visie, zoals het Energieakkoord zo mooi laat zien. Idealiter worden coalities steeds omvangrijker naarmate het issue hoger in de curve zit en er meer over geschreven en gediscussieerd wordt. De Alliantie Nederland Rookvrij! startte vanuit drie fondsen en telt momenteel meer dan negentig leden. Hetzelfde geldt voor de netwerkorganisatie Mediawijzer.net en het ECP. Coalities kunnen qua samenstelling homogeen of heterogeen zijn, afhankelijk van de leden. Een coalitie van patiëntenverenigingen is veelal homogeen, de hiervoor genoemde Alliantie Nederland Rookvrij! juist heel heterogeen: daar zitten naast de fondsen ook farmaceutische bedrijven, gemeenten, sportclubs et cetera om de tafel. Coalities kunnen verder een permanent of een ad-hoc-karakter hebben, alhoewel ze altijd eindig zullen zijn. Een voorbeeld van een permanente coalitie zijn werkgevers- of werknemersorganisaties.
Hoe zet je een coalitie op?
Coalities kunnen op twee manieren worden opgebouwd. De meest bekende is de beweging. Daarbij wordt gestart vanuit de basis met twee of drie organisaties die samen een initiatief nemen. Gaandeweg sluiten zich telkens nieuwe organisaties aan die de doelstelling van de coalitie onderschrijven en met eigen activiteiten willen helpen deze te bereiken. Deze doelstelling kan gedurende het proces worden aangescherpt, versmald of verbreed, mede door de inbreng van nieuwe coalitiegenoten. Een andere, meer top-down vorm van een issue-coalitie is het akkoord. Hierbij wordt eerst geïnventariseerd met welke partijen idealiter samengewerkt zou moeten worden om de daadwerkelijke doelstelling te halen. Daarna wordt met hen bekeken of ze mee willen werken en wat ze zouden kunnen betekenen. Op basis van deze doelstelling stellen alle betrokkenen een coalitieakkoord op waarin precies vermeld staat wat zij wanneer willen bereiken en wie daarvoor verantwoordelijk is. Het akkoord wordt vervolgens ondertekend en daarna met vereende krachten uitgevoerd. Recente voorbeelden hiervan zijn het Energieakkoord en het Grondstoffenakkoord.
Beide vormen van het opbouwen van een coalitie werken. De keuze hangt vaak samen met de fase waarin het issue zich bevindt, de urgentie die op dat moment al gevoeld wordt en het feit of er al voldoende draagvlak is. Een nadeel van een coalitieakkoord is dat de indruk kan ontstaan – versterkt door het woord akkoord – dat al het werk al gedaan is, terwijl op dat moment pas gestart wordt met de activiteiten.
Waarom een issue-coalitie?
Coalities kunnen zich ontwikkelen tot een nieuwe vorm van publiek-private samenwerking waarbij bedrijven, overheden en maatschappelijke organisaties samenwerken aan het formuleren van betere beleidsoplossingen met een breed maatschappelijk draagvlak. Door deze brede samenwerking kan gewerkt worden aan wicked issues op het gebied van bijvoorbeeld zorg, onderwijs of gezondheid. Op het gebied van cybercriminaliteit wordt momenteel al vaker samengewerkt door politiediensten, banken, verzekeraars en IT-specialisten. Een ander bekend voorbeeld is de samenwerking in JOGG (Jongeren Op Gezond Gewicht) waarbij lokale overheden, voedingsmiddelenfabrikanten en detailhandel samenwerken om het overgewicht van jongeren aan te pakken.