Je bent ongetwijfeld bekend met de termen propaganda en reclame. Dit zijn termen die regelmatig voorbij komen in het nieuws of in de maatschappij. Toch zijn er ook verschillen tussen propaganda en reclame. Hier gaan we dieper in op wat propaganda en reclame is, wat de overeenkomsten en verschillen zijn én we geven een aantal hedendaagse voorbeelden van propaganda.
Wat is propaganda en wat is reclame?
Reclame is het aanprijzen van diensten, producten, visie of gedachtegoed van de afzender. Propaganda is eenzijdige ideologische of religieuze reclame, verspreid via massamedia over een langere tijd. Die tot doel heeft om de houding of het gedrag van de samenleving te beïnvloeden ten gunste van de afzender.
De overeenkomsten tussen propaganda en reclame
1. Uitvergroting van de werkelijkheid
Zowel bij reclame als bij propaganda wordt ingezet op een uitvergroting van de werkelijkheid. Je kent ongetwijfeld de reclames van autofabrikanten. Je ziet dan dat een mooie nieuwe auto door de prachtige natuur rijdt. Het gevoel wat de reclame wil oproepen is een gevoel van vrijheid. Maar in de realiteit gebruiken de meeste mensen een auto voor meer dan ritjes in de natuur. Meestal gaat het om een vervoermiddel voor het werk. En werk is juist het tegenovergestelde van vrijheid. In dit voorbeeld kiezen de reclamemakers ervoor om slechts één aspect van autogebruik uit te vergroten.
Ook propaganda gebruikt een uitvergroting van de werkelijkheid. Tijdens het naziregime werden Joden bijvoorbeeld in een kwaad daglicht gezet door karikaturen van ze te maken. Zogenaamde specifieke stereotype eigenschappen zoals een grote neus, werden uitvergroot in de tekeningen. Deze werden vervolgens gepubliceerd in massamedia zoals kranten en tijdschriften. Dit uitvergroten van bepaalde aspecten is dus een belangrijke overeenkomst tussen reclame en propaganda.
2. Ongenuanceerde boodschappen
Een andere overeenkomst tussen propaganda en reclame is dat ze allebei ongenuanceerde boodschappen naar voren brengen. Dat wil zeggen dat het een vertekening van de werkelijkheid is.
In een reclame worden bijvoorbeeld alleen de positieve aspecten van een product benoemd. De negatieve aspecten worden achterwege gelaten. Dit zie je ook duidelijk terug in propaganda. Veel dictatoriale regimes benoemen in de propaganda enkel de positieve aspecten van het beleid, terwijl ze negatieve zaken onder het tapijt schuiven.
De verschillen tussen propaganda en reclame
Nu je weet wat de overeenkomsten zijn tussen propaganda en reclame, is het interessant naar de verschillen tussen deze twee vormen van communicatie te kijken.
1. Het communicatiedoel is anders
In de eerste plaats hebben propaganda en reclame verschillende communicatiedoelen. Reclame heeft vooral als doel om mensen ervan te overtuigen om een product te kopen of een dienst af te nemen.
Bij propaganda is een zekere politieke lading juist de norm. Propaganda wordt namelijk gebruikt om een specifiek politiek systeem te vergoelijken. Ook wordt het gebruikt om een bepaalde politieke partij in een negatief of positief daglicht te zetten.
De mechaniek van reclame en propaganda hebben dus veel overeenkomsten, maar de communicatiedoelen zijn evident verschillend.
2. Reclame is herkenbaar als reclame
Een ander belangrijk verschil tussen propaganda en reclame is de herkenbaarheid. Mensen die naar reclame kijken zijn zich daar doorgaans van bewust. Dit is ook duidelijk te zien in de hedendaagse samenleving. Er wordt namelijk altijd een label opgeplakt.
Een presentator zegt bijvoorbeeld dat we nu even overgaan naar de reclame. In kranten en tijdschriften wordt ook duidelijk aangegeven wat reclame is en wat niet. Er wordt weliswaar een label op reclame geplakt, maar dit wil nog niet zeggen dat het niet effectief is.
Reclame communiceert namelijk met je onderbewustzijn. Vandaar dat er ook impliciete boodschappen in verscholen zitten. We gaven eerder al het voorbeeld van een reclamefilmpje van een auto die in de schitterende natuur rijdt. Je associeert als kijker van de reclame die auto dan tegelijkertijd met vrijheid. In de realiteit is dit uiteraard pertinente onzin, want ook andere auto’s zouden in die setting dat gevoel van vrijheid geven.
Bij propaganda is het niet altijd duidelijk dat er sprake is van propaganda. Propaganda werkt juist goed als niet duidelijk is aangegeven dat het propaganda is. Mensen zijn er dan van overtuigd dat het eerlijke boodschappen zijn. En daar ligt nu juist ook het gevaar.
Het meest sprekende voorbeeld zie je weer terug in het naziregime. Dankzij de vergevorderde technologie toentertijd was propagandaminister Joseph Goebbels in staat om nieuwe middelen zoals de radio in te zetten om te communiceren met een groot publiek. Tijdens de oorlog werd de Duitse bevolking stelselmatig voorgelogen. Daarvan werden ze zich pas na de oorlog bewust.
3. Propaganda is gevaarlijker want de impact overstijgt het individu
Laten we vooropstellen dat er ook ongevaarlijke en positieve propaganda bestaat. Als een politicus bijvoorbeeld naar de kapper gaat voor een debat om zo beter voor de dag te komen, dan is dat niet per se gevaarlijk.
Het punt is echter dat propaganda in de regel wel gevaarlijker is dan reclame, omdat het ideologisch van aard is en ontvangers zich niet altijd bewust zijn van de beïnvloeding. Als we naar de geschiedenis van onze wereld kijken, dan is ook wel duidelijk dat ideologieën een negatieve impact op de wereld hebben gehad.
In reclame schuilt ook een gevaar, want het kan je overtuigen om producten te kopen die je niet nodig hebt. Dit heeft echter alleen impact op iemands persoonlijke leven en niet per se op de samenleving. Ook dat is duidelijk een verschil tussen propaganda en reclame.
Hedendaagse voorbeelden van propaganda
Welke voorbeelden van propaganda zijn er te vinden? In de eerste plaats zijn er bepaalde landen die leven van propaganda.
1. Noord-Korea
Een sprekend voorbeeld daarvan is het land Noord-Korea. Het gehele doel van het politieke systeem is om de leider te idealiseren. Daarom zie je in het hele land ook foto’s van de grote leider en er worden prachtige verhalen over hem verteld. Voor ons is dit duidelijk propaganda, maar voor een groot deel van de Noord-Koreaanse bevolking is dat niet duidelijk.
2. Politieke campagnes
Ook in onze samenleving komt propaganda voor. We denken soms dat we er immuun voor zijn, maar dat is een grove misvatting. In verkiezingstijd wordt er ook veel propaganda gebruikt door politieke partijen. Denk bijvoorbeeld aan politieke reclames, maar ook interviews en debatten zijn een vorm van propaganda. Tijdens politieke debatten wordt vaak de andere partij in een negatief daglicht gesteld, terwijl de negatieve aspecten van de eigen partij niet naar voren komen. Dit is een bekende propagandatechniek.
3. Overheidscampagnes
Ook zijn er specifieke overheidscampagnes waarbij propaganda wordt gebruikt. De coronacrisis is daar een goed voorbeeld van. Mensen moesten overtuigd worden om zich te laten vaccineren en daarom waren er allemaal overheidsreclames waar alleen de voordelen van vaccinaties werden benoemd. Ook op de verschillende persconferenties stond deze boodschap centraal.
Conclusie
Je weet nu wat de overeenkomsten en verschillen van reclame en propaganda zijn. Al met al kun je stellen dat zowel propaganda als reclame legitieme communicatiemiddelen zijn, maar dat propaganda meer gevaren kent dan reclame.
Hulp nodig bij communicatiemanagement?
Heb je hulp nodig bij communicatiemanagement? Neem dan contact met ons op, wij helpen je graag!