Nieuw record: drie parlementaire enquêtes tegelijk

In de geschiedenisboeken kan een nieuw record worden genoteerd: voor het eerst in de parlementaire geschiedenis zullen er drie enquêtes tegelijk plaatsvinden. In juni startte de enquête naar de Groningse gaswinning en enquêtes nummers 2 en 3, over het coronabeleid en de toeslagenaffaire, worden nu voorbereid. Een enquête wordt gezien als het zwaarste middel dat de Kamer tot haar beschikking heeft. De gevolgen voor het beleid en de aangestelde bewindslieden kunnen enorm zijn. Maar wat is een parlementaire enquête eigenlijk? En hoe verloopt zo’n proces?

Enquête of onderzoek
De Tweede Kamer heeft een wetgevende en controlerende macht. Het controleren kan door vragen te stellen en onderzoek uit te (laten) voeren zoals een parlementair onderzoek of enquête. Daarmee kan de Kamer politieke misstanden en falend beleid analyseren. Bij een parlementaire enquête staan de getuigen onder ede, zodat zij strafrechtelijk vervolgd kunnen worden wanneer blijkt dat zij niet de waarheid hebben verteld. Dat is niet het geval bij het parlementaire onderzoek, die de “light” versie van de parlementaire enquête vormt. Het doel van een enquête of onderzoek is niet alleen om vast te stellen wie er verantwoordelijk waren voor verkeerd gelopen zaken, maar ook om een kwestie volledig in kaart te brengen en daarmee beter beleid te ontwikkelen. De verhoren zijn openbaar en worden online gestreamd, waardoor parlementaire enquêtes altijd veel bekijks hebben. De Eerste Kamer heeft overigens ook het recht om een enquête te houden maar heeft dit nog nooit gedaan.

Profilering
Het is uniek dat er nu drie verschillende parlementaire enquêtes plaatsvinden. Het zijn namelijk kostbare procedures die ook nog eens veel tijd in beslag nemen van de leden van de enquêtecommissies. Deelnemen aan een enquête is een perfect moment voor Kamerleden om zichzelf te laten zien en te profileren. Bekend voorbeelden hiervan zijn Pieter Omtzigt en Renske Leijten bij het onderzoek naar de toeslagenaffaire. Helaas betekent het ook dat de Kamerleden die deelnemen aan een enquête eigenlijk niet meer beschikbaar zijn voor het ‘gewone’ werk als Kamerlid. Daardoor zijn niet altijd alle politieke partijen even enthousiast om deel te nemen aan een enquête.

Aanklager en rechter
De Kamer kan besluiten tot een enquête door een motie in te dienen en aan te nemen. Vervolgens schuiven de politieke partijen Kamerleden naar voren om commissielid te worden: zodra de enquête is ingesteld en er een voorzitter is gekozen, wordt er een plan voor de verhoren opgesteld. Het proces heeft iets weg van een rechtszaak, alleen zijn de Kamerleden in dit geval zowel aanklager als rechter. Na het horen van verschillende mensen en vaak ook na het afleggen van werkbezoeken, schrijven de commissieleden een rapport waar de gehele kamer na afloop over debatteert.

• De gaswinningsenquête die afgelopen juni begon, zal circa twee jaar duren. De enquête is gestart na een motie van Tom van der Lee van GroenLinks en hij is ook voorzitter van de enquêtecommissie geworden. Verder nemen 6 Kamerleden deel: van SP, CU, VVD, CDA, PvdA en D66. De eerste verhoren vonden net voor het zomerreces plaats en vanaf 29 augustus tot 14 oktober worden de volgende gesprekken gevoerd. Het onderzoek gaat terug naar het moment dat het eerste aardgas werd gevonden in 1959. Het rapport van de enquête wordt in februari 2023 verwacht. Luistertip: NRC heeft in een podcastaflevering een handleiding gemaakt om de enquête over de Groningse gaswinning te volgen.
• De tijdelijke commissie Corona is begin juli begonnen met een opzet voor een enquête naar het verloop van de coronacrisis in Nederland. Deze commissie staat onder leiding van Khadija Arib van de PvdA en heeft 9 leden, waaronder ook de PVV, Groep Van Haga, FVD en JA21, partijen die niet deelnemen aan een van de andere enquêtes. Deze enquête kan lastig worden voor het huidige kabinet en dan met name voor minister De Jonge die in de vorige periode verantwoordelijk was voor het coronabeleid.
• De enquête over de toeslagenaffaire begint volgend jaar en is het vervolg op de parlementaire ondervragingscommissie Kinderopvangtoeslag van 2020. Als gevolg van het rapport van deze commissie trad Lodewijk Asscher af als lijsttrekker van de PvdA en vervolgens trad ook Kabinet Rutte III af. Eva González Pérez, winnaar van de Issue Award 2022, heeft jarenlang geprocedeerd voor de toeslagen-ouders.