Leestips om de wereld ná de coronacrisis beter te begrijpen

Open een website van een willekeurig nieuwsplatform en de headlines over de coronacrisis schreeuwen je toe. Door het coronavirus is onze nieuwscyclus in een versnelling hoger gaan draaien. Voor mensen die kort op het nieuws zitten, zoals wij Issuemakers, dreigt dan het gevaar te verdrinken in de waan van de dag.

Gelukkig gooit de Israëlische denker Yuval Noah Harari ons een reddingsboei toe. In zijn essay The world after coronavirus, geschreven voor de Financial Times, verwoordt Harari wat de crisismaatregelen van nu, betekenen voor de samenleving in de toekomst. Harari stelt dat bestaande maatschappelijke ontwikkelingen door de coronacrisis versneld op ons afkomen. Eerder dan ons lief is krijgen we te maken met belangrijke dilemma’s die de wereld van morgen vormen. Wel zo prettig dat Harari onze ogen opent, want een gewaarschuwd mens telt voor twee.

Na publicatie werd het stuk veelvuldig gedeeld op sociale media, en besproken door media als DWDD en NRC. De bestsellerauteur voorziet dus in een blijkbaar sterke behoefte om de maatschappelijke gevolgen van corona te overzien. In aanvulling op het stuk van Harari, en met zijn woorden in ons achterhoofd, geven we een aantal leestips die helpen om de wereld ná de coronacrisis beter te begrijpen.

1. Shoshana Zuboff: The Age of Surveillance Capitalism (2019)

Volgens Harari staan we door corona voor een keuze over privacy. Geven we overheden de vrijheid voor een dwingende ‘totalitaire aanpak,’ inclusief strenge controles en cybermonitoring? Of kiezen voor een aanpak die niet leunt op digitaal surveilleren, maar op het goed informeren en ondersteunen van de bevolking?

Harari waarschuwt: autoritaire krachten die blijvend onze vrijheden willen wegnemen, claimen dat een ‘surveillance regime’ de enige manier is om onze gezondheid te beschermen. De waarschuwing is niet uit de lucht gegrepen: Israëls premier Netanyahu probeert immers al zonder inmenging van het parlement zijn geheime dienst mobiele telefoons van coronapatiënten te laten volgen.

In het boek The Age of Surveillance Capitalism: The Fight for a Human Future at the New Frontier of Power, schetst Harvard-hoogleraar Shoshana Zuboff hoe de surveillance samenleving via de Google’s en Facebook’s van deze wereld vorm krijgt. Het boek waarschuwt hoe gedragsmanipulatie, de individuele autonomie bedreigt en een goed functionerende democratie onmogelijk maakt.

2. Maurits Martijn & Dimitri Tokmetzis: Je hebt wél iets te verbergen (2018)

Ondemocratische praktijken zoals in Israël lijken ver weg en bovendien genomen in deze uitzonderlijke coronatijd. Het boek Je hebt wél iets te verbergen toont dat privacy ook in Nederland een issue is. Correspondenten Maurits Martijn & Dimitri Tokmetzis beschrijven hoe de data-honger ook bij de Nederlandse overheid zijn intrede heeft gedaan, en dat al ruim voor de coronacrisis. Wist je dat via de data van parkeerdiensten als Yellow Brick en Parkline de Nederlandse overheid een tijdlang precies wist waar we onze auto’s parkeerden?

3. Cas Mudde Populist: Radical Right Parties in Europe (2016)

Een tweede belangrijke splitsing waar Harari ons in deze crisistijd op wijst is aan de ene kant het pad van wereldwijde samenwerking, en aan de andere kant het pad van nationaal isolement. Ook bij deze keuze is Harari sturend: een probleem dat de gehele mensheid aangaat, vraagt volgens hem om internationale solidariteit.

Die internationale solidariteit is anno 2020 niet vanzelfsprekend. Machthebbers als Trump en Orban richten zich vooral op eigen belang. In vergelijking met vorige crises als financiële meltdown in 2008 of Ebola in 2014, maakt Amerika nu vooral heel duidelijk dat het veel meer geeft om de grootsheid van het eigen land dan om de toekomst van de mensheid, zo schrijft Harari.

In het boek Populist: Radical Right Parties in Europe brengt Cas Mudde de Trump-achtige politieke stromingen van Europa in kaart. Daarnaast benoemt de Nederlandse politicoloog verbonden aan de Universiteit van Georgia de belangrijkste bouwstenen van deze politieke bewegingen. Een belangrijke bouwsteen is volgens Mudde het ‘nativisme:’ het idee dat ideeën van buitenaf een bedreiging vormen voor de natiestaat. Verschillende, nu succesvolle politici, hebben ontdekt dat populisme en nativisme een ‘gouden combinatie’ is, zo schrijft Mudde. Met zijn boek ontleedt Mudde het politieke sentiment dat internationale solidariteit in de weg zit.

4. Geert Mak: Grote Verwachtingen In Europa – 1999-2019 (2019)

Het spanningsveld tussen internationale solidariteit versus nationale belangen is door corona voelbaar in Europese Unie. Geert Mak schreef op 27 maart in NRC: ‘Beide krachten zijn binnen de Europese Unie momenteel sterk aanwezig: de praktische behoefte aan internationalisering en, aan de andere kant, de emotionele neiging tot renationalisering. De uitkomst is onzeker.’ De rijke noordelijke landen, Nederland en Duitsland voorop, voelen er niets voor om ongelimiteerd op te draaien voor de tekorten van de zuidelijke landen. Een ‘finale test voor de Europese Unie,’ aldus Mak.

Eind vorig jaar publiceerde de historicus het boek Grote Verwachtingen In Europa – 1999-2019. Mak beschrijft daarin de eerste twee decennia van de Europese eenentwintigste eeuw. Daarmee geeft Mak context en duiding aan de uitdagingen die de Europese Unie nu voor zich heeft.